Vader bekent 24 jaar gruwel en verkrachting

Vader bekent 24 jaar gruwel en verkrachting


De Oostenrijker Josef Fritzl (73) heeft bekend dat hij zijn dochter Elisabeth 24 jaar heeft opgesloten en zeven kinderen bij haar heeft verwekt. 'De ergste misdaad uit onze geschiedenis', zegt de Oostenrijkse politie. Een overzicht. Zoek mij niet, vraagt Elisabeth Fritzl 24 jaar geleden in een brief. Vanaf 28 augustus 1984 had niemand haar meer gezien, maar naar de 19-jarige wordt niet intensief gezocht. Het gerucht gaat dat ze in een sekte zit. In werkelijkheid verdooft en boeit Josef Fritzl die dag zijn dochter, om haar naar een kelder te slepen waar ze zeven kinderen zal baren. Al die tijd zit ze in haar eigen huis in de Ybbsstrasse. De geruststellende brief is onder dwang geschreven.

Al voor de opsluiting was de band tussen Elisabeth en haar vader ernstig verstoord. De electronica-ingenieur vergrijpt zich voor het eerst aan zijn dochter als ze elf is. Het misbruik gaat door als ze in de gruwelkelder vastzit.

Moeder Rosemarie heeft niets in de gaten, verklaart ze nu. Haar autoritaire en bazige echtgenoot verbiedt haar in de buurt van de kelder te komen. Fritzl brengt zijn dochter een kwarteeuw lang eten en kleren, zonder dat iemand iets in de gaten heeft. De toegang is met boobytraps beveiligd. Elisabeth leeft alleen in een gevangenis van 50 vierkante meter en nauwelijks 1,70 meter hoog.

Maar na een zoveelste verkrachting wordt Elisabeth zwanger. In 1988 bevalt ze van een meisje dat Kerstin heet. Spelen kan het kind enkel met haar broertje Stefan, dat twee jaar later geboren wordt. Moeder Elisabeth leert de kinderen praten en lopen in het donker.

Drie jaar later brengt Elisabeth opnieuw een kind ter wereld in de kerker. Negen maanden lang woont de baby bij zijn moeder, maar daarna besluit Fritzl het meisje 'te vondeling' te leggen voor zijn eigen deur. Josef en Rosemarie voeden Lisa samen op. Aan de buitenwereld verklaart Josef dat zijn gevallen dochter het kind zelf achterliet.

Wat hem ertoe beweegt dit kind een normaal leven te laten leiden, is onbekend. Binnen enkele jaren bevalt Elisabeth nog tweemaal. Telkens legt Josef Fritzl de kinderen te vondeling voor zijn voordeur, en ook Monika en Alexander groeien op bij hun grootmoeder. De intussen elf jaar oude Alexander is nu tot de ontdekking gekomen dat hij een tweelingbroertje heeft. Volgens Josef stierf die baby na de bevalling. Hij wist er niet beter op te verzinnen dan het lichaampje te verbranden in de verwarmingsketel van zijn huis.

Negen dagen na de geboorte van Monika slaat Elisabeth op de vlucht. Op kerstavond weet ze uit de kelder te ontkomen, maar haar vader betrapt haar en maakt meteen een einde aan haar kortstondige vrijheid.

In 2003 werd het laatste kind van Elisabeth en haar vader geboren. In tegenstelling tot de vorige kinderen, moest Felix bij zijn moeder en oudste broer en zus blijven.

Dit weekend komt de zaak uiteindelijk tot een ontknoping. De oudste dochter Kerstin, inmiddels negentien, werd een week geleden ernstig ziek. Haar vader brengt haar bewusteloos naar het ziekenhuis. De dokters staan voor een raadsel bij het onderzoeken van de zeldzame aandoening. Omdat ze een genetische oorzaak vermoeden, roepen ze Kerstins moeder op zich bekend te maken.

Elisabeth, die in haar cel tv kan kijken, smeekt haar vader haar vrij te laten. Dat doet hij. Ondertussen ruikt het ziekenhuispersoneel onraad. De politie wordt gewaarschuwd en die rekent vader en dochter in wanneer ze arriveren in het ziekenhuis.

Als ze zeker weet dat ze haar vader nooit meer hoeft te zien, vertelt Elisabeth haar verhaal. Haar vader zwijgt. Pas gisteren bevestigt hij beetje bij beetje wat zijn dochter al heeft verteld. Hij verscheen al kort voor de rechtbank. Hij riskeert vijftien jaar cel.

Stefan (18) en Felix (5) zijn dit weekend al bevrijd. Ze krijgen medische begeleiding. Hen wacht een wereld die ze enkel kennen van tv en van de verhalen van hun moeder. Ook kunnen ze nu eindelijk kennismaken met zussen en een broer.

De kinderen worden afgeschermd van de media, die hun verhaal aan de verbijsterde buitenwereld willen vertellen. Kerstin zal wellicht nooit zelf kunnen vertellen wat haar al die jaren overkomen is. Zij ligt in een coma en verkeert in kritieke toestand. Artsen vrezen dat ze nooit het zonlicht zal zien.

Das gewoon te erg voor woorden !! welke zieke geesten leven er toch in onze maatschappij zeg !! pff

De Oostenrijkse politie richtte gisteren een oproep naar warenhuisbedienden en caissières die de 73-jarige Josef Fritzl de afgelopen jaren inkopen zagen doen voor zijn dochter en haar drie kinderen die hij vasthield in zijn kelder. De speurders sluiten namelijk niet uit dat hij hulp kreeg. 'We willen weten waar hij al die jaren in het geniep eten en kledij, maar ook luiers en kindervoeding kocht', zegt Franz Polzer, hoofd van de opsporingsdienst van de politie Niederösterreich. 'Misschien dat hij in de winkel vergezeld was van iemand die hem een handje toestak.'

De Oostenrijkse politie verspreidde het opsporingsbericht via de nationale media. 'Omdat we vermoeden dat hij zijn aankopen in verschillende winkels deed en daarvoor soms kilometers ver reed. De lokale supermarkten hebben we al gecontroleerd. Daar zagen ze Fritzl amper.' De man zou zijn inkopen 's nachts de kelder hebben binnengesmokkeld, zodat zijn vrouw of de buren geen argwaan konden koesteren.

Hoe hij dat allemaal op zijn eentje klaarspeelde - de man is ook niet meer van de jongsten - blijft ondertussen een raadsel. 'We stellen vast dat hij regelmatig op lange vakanties ging, onder andere naar Thailand. Liet hij zijn opgesloten dochter en haar kinderen gedurende die afwezigheid dan wekenlang aan hun lot over?', vroeg Polzer zich af. Hij wantrouwt ook het feit dat de vrouw tijdens haar gevangenschap zeven keer zonder enige hulp zou zijn bevallen.

'Dit kan twee kanten uit', verklaarde de minzame politiechef van Amstetten Franz Prucher gisteren op de Oostenrijkse televisie. 'Of hij heeft hulp gekregen, misschien van mensen die de ware toedracht niet kenden. Zoals bij de vergunde bouw begin de jaren tachtig van zijn zogezegde atoomschuilkelder die hij bijna onmogelijk zonder iemands hulp kon bouwen, gelet onder andere op de driehonderd kilo zware toegangsdeur.' Specialisten gaan nu trouwens uitzoeken of het toch mogelijk is op eigen houtje zo'n deur te vervaardigen en te plaatsen.

'Maar het kan ook zijn dat we te maken hebben met een zeer intelligent iemand die met een enorme energie, vindingrijkheid, zorgvuldigheid en voorzichtigheid te werk ging. Ik ga voor die laatste piste. Anders kan het haast niet dat hij 24 jaar lang niet door de mand viel', zegt Prucher.

Om helemaal uit te sluiten dat mogelijke medeplichtigen ongestraft blijven, zal de politie met een fijne kam door de kelder gaan en uitgebreid DNA-onderzoek verrichten op gevonden haartjes en ander menselijk materiaal.

'Alweer om te weten te komen of er toch nog andere mensen in de kelder zijn geweest.'

Stefan en Felix, de twee jongens die respectievelijk achttien en vijf jaar in de kelder zaten opgesloten, zouden hierover ook uitsluitsel kunnen brengen, net als hun moeder Elisabeth. Maar de politie wil hen pas later verhoren. 'Hun gezondheid gaat op dit moment voor. De kwestie of Josef Fritzl hulp van iemand kreeg, is op dit moment niet van die aard om nu met allerhande vragen hun toestand te bruuskeren.'

De thesis dat Fritzls vrouw Rosemarie hem niet hielp, houdt volgens de politie nog altijd stand, al zal verder psychiatrisch onderzoek nodig zijn om te bekijken of ze deze affaire niet verdrongen heeft. 'Maar op dit moment is er geen enkel element dat op haar betrokkenheid wijst. We betwijfelen trouwens of een moeder het zou laten gebeuren dat haar echtgenoot hun dochter opsluit en haar jarenlang seksueel misbruikt', maakte Polzer zich gisteren sterk.

De 68-jarige vrouw is net als haar dochter Elisabeth en haar kinderen in een gespecialiseerd ziekenhuis opgevangen. 'De vrouw is in shock en kampt met hartproblemen nu ze weet wat er zich al die jaren onder haar voeten heeft afgespeeld.'

Buurtbewoners wezen er gisteren op dat de vrouw jarenlang hard heeft gewerkt als uitbaatster van een gastenverblijf met camping eventjes buiten Amstetten. 'Ze had toen weinig vrije tijd, waardoor haar man thuis heel vaak het rijk voor zich alleen had.'

Hoe de vrouw reageerde toen ze zondag in het ziekenhuis na bijna een kwarteeuw haar 'vermiste dochter' terugzag? Ziekenhuisdirecteur dokter Berthold Kepplinger: 'Wel, het verraste me zelf ook, maar na de nodige emoties leek het vrij snel of beide waren amper van elkaar gescheiden geweest. Wat nog maar eens de unieke moeder-dochterband bewijst.'

Intussen kruipt Amstetten stilaan recht van de shock die het nu al enkele dagen doormaakt. Gisteren kwamen inwoners bijeen op het centrale plein voor een stille wake met kaarsen en bloemen.

De Oostenrijkse overheid overweegt om de zes Fritzl-kinderen een nieuwe identiteit te geven. 'Gelet op de enorme trauma's die sommige van deze kinderen hebben opgelopen moet het mogelijk zijn dat zij nu in alle anonimiteit hun leven kunnen voortzetten, zonder daarbij constant te worden gestoord door sensatiejagers', zegt Hans Lenze, het bestuurshoofd van het district Amstetten. De drie zogenaamde 'kelderkinderen' hebben op dit moment nog geen identiteit omdat hun geboorte nooit is aangegeven.

In de Landesnervenklinink Mauer, even buiten Amstetten, is ondertussen een enorm legertje hulpverleners neergestreken. Zij gaan de twee opgesloten kinderen, hun opgesloten moeder, de geschokte grootmoeder en ook de drie kinderen die van niets wisten bijstaan om dit drama te verwerken. 'Het gaat om artsen, verplegers, psychiaters, psychologen, spraak- en fysiotherapeuten', zegt directeur Berthold Kepplinger, die ervan uitgaat dat het team maandenlang werk heeft.

De meeste aandacht van de hulpverleners gaat naar de 5-jarige Felix en de 18-jarige Stefan, die hun hele leven opgesloten zaten. De tienerjongen kan amper lezen of schrijven, noch heeft hij een idee hoe bloemen ruiken of de wind aanvoelt. Zo vertelde de politie dat het tweetal zich ondanks de dramatische omstandigheden bijzonder had vermaakt tijdens hun eerst autoritje, van het 'horrorhuis' naar het ziekenhuis.

Hun 19-jarige zus Kerstin verblijft nog altijd op de afdeling intensieve verzorging van het ziekenhuis van Amstetten. (wer)

DNA-onderzoek heeft bevestigd dat Josef Fritzl wel degelijk de vader is van de zes kinderen die zijn dochter Elisabeth in de kelder baarde.Ook aan de hand van DNA-onderzoek heeft de politie achterhaald dat de brieven die Elisabeth schreef in werkelijkheid door haar vader waren gedicteerd. 'De postzegel op de laatste brief is met zijn speeksel op de enveloppe gekleefd', zegt Franz Polzer, hoofd van de Opsporingsdienst

Josef Fritzl, die ondertussen wereldfaam geniet als de 'Oostenrijkse incestvader', moet een verschrikkelijke controlefreak zijn geweest om zijn 'kelderbestaan' 24 jaar lang aan het daglicht te onttrekken. 'Een zeer ijdele man', herinnert Gerda S. zich Josef Fritzl, met wie ze jarenlang samenwerkte toen hij directeur was van een bedrijf in bouwmaterialen in de omgeving van Amstetten. 'Hij kwam altijd afgeborsteld op het werk aan. Steeds netjes gekapt, blinkende schoenen, nooit hing zijn das scheef. Hij kon zo voor een diplomaat doorgaan. De man kende ook zijn job, ik heb hem nooit op een fout betrapt. Slordigheid komt niet in mijn woordenboek voor, zei hij ons vaak.'

Zijn ex-collega herinnert zich dat de man graag gezien was bij zijn vrouwelijke collega's. 'Hij flirtte erop los.' De vrouw is zich altijd haar enige bezoek bij hem thuis blijven herinneren. 'Zo netjes en welgemanierd hij op het werk was, zo vunzig en ongemanierd gedroeg hij zich toen thuis.'

'Vóór er van deze affaire sprake was, zou ik hem zonder aarzelen als een liefdevolle opa hebben omschreven die met veel energie voor de geadopteerde kinderen van zijn dochter zorgde', vertelt Alfred Dubanovsky, die twaalf jaar een flatje huurde in het gebouwcomplex van Josef Fritzl in de Ybbsstrasse. 'Al was hel wel duidelijk dat hij de baas in huis was. Hij kon zich tegen zijn familie als een echte Feldwebel (gendarme, nvdr.) gedragen: autoritair, moest ook steeds het laatste woord hebben. Wat een contrast met zijn goedlachse echtgenote.'

Ook een vriendin van een van de zeven kinderen van Fritzl en zijn vrouw Rosemarie herinnert zich dat vader Josef niet met zich liet spotten. 'Hij gaf zijn kinderen er regelmatig van langs. Van veel liefde was volgens mij geen sprake.'

Speurders omschreven de man gisteren als een bijzonder dynamisch iemand. 'Op zijn toch vergevorderde leeftijd was hij nog elke dag in de weer. Niet alleen om zijn perfect geregisseerde dubbelleven in stand te houden, waar ongetwijfeld enorm veel tijd in kroop.'

Twee keer kwam Fritzl volgens de Oostenrijkse media in het verleden in aanraking met het Oostenrijkse gerecht. In de jaren zeventig liep hij een veroordeling op omdat hij enkele vrouwen had lastiggevallen. Recenter waren er verdachtmakingen wegens verzekeringfraude nadat er twee keer brand was gesticht in het gastenverblijf dat zijn vrouw twintig jaar lang uitbaatte. Maar dat onderzoek stierf een stille dood wegens gebrek aan bewijzen.

'Mocht hij daar voor iets tussen zitten, bewijst dat nog maar eens hoe uitgekiend hij wel is', aldus de speurders die ook verklaarden dat het Oostenrijkse gerecht zijn strafblad midden de jaren tachtig verschoonde. 'Toen Josef Fritzl begin de jaren negentig de kinderen van zijn dochter wilde adopteren, was hij alweer een nette burger zonder gerechtelijk verleden.'

'Josef was zeker geen arme luis', zeggen buren nog, die hem sinds zijn pensionering 'haast maniakaal' in zijn tuin bezig zagen. 'Hij had goed verdiend als vertegenwoordiger in de bouwsector en had met de opbrengst verschillende huizen gekocht. Niet alleen in Amstetten, ook de in de ruime omgeving. Vandaar dat niemand argwaan koesterde als hij 's ochtends vroeg vertrok en pas 's nachts weer terugkeerde. Wij dachten dat hij in één van die huizen was gaan werken.'



Of de man spijt betuigt voor wat hij heeft aangericht, is onduidelijk. 'Hij is zwaar aangedaan en emotioneel gebroken door deze affaire', beklemtoonde zijn advocaat Rudolf Mayer, die hem dinsdagochtend in de gevangenis bezocht.

Speurders vertellen een ander verhaal. 'Hij vertelt alles op zeer zakelijke en feitelijke toon, zonder veel emotie. Het enige dat op een excuus zou kunnen lijken, was dat hij op een gegeven moment zei: Het spijt me. Maar misschien dat hij zich alleen maar verontschuldigde voor de berg werk die hij ons bezorgde.'

Een huurder die twaalf jaar boven de beruchte kelder leefde waarin Elisabeth Fritzl gevangen zat, hoorde ’s nachts vreemde geluiden en zag hoe Josef Fritzl ongezien voedsel in de kelder smokkelde.Dubanovsky trok een jaar geleden uit het huis en werkt nog altijd in het tankstation vlakbij de woonst van de Fritzls. Dubanovsky zegt dat Josef Fritzl veel tijd in de kelder doorbracht en dat hij iedereen streng verbood om in de buurt van de kelder of de achtertuin te komen. “Hij peperde zijn huurders telkens in dat de kelder beschermd werd door een gesofistikeerd elektronisch alarm.”

Dubanovsky zegt dat hij niet in de gaten had wat er precies aan de hand was. “Ik heb heel veel spijt dat ik de vreemde gedragingen van Fritzl niet eerder heb gemeld, het zal me voor de rest van mijn leven achtervolgen. Ik wou dat ik de klok kon terugdraaien. Het was overduidelijk wat er gebeurde maar ik slaagde er niet in de eindjes aan elkaar te knopen,” aldus Dubanovsky.

“Toen het donker werd, bracht Fritzl zijn gevangenen eten met een kruiwagen. Soms hoorde ik geklop uit de kelder. Ik had nooit kunnen vermoeden wat daar precies plaatsvond. Elke dag bracht hij een bezoek aan de kelder. Ik dacht dat het heel normaal was,” zegt Dubanovksy.

Het incestdrama van Amstetten is volgens de politie enkel het werk van de 73-jarige Josef Fritzl geweest. Fritzl heeft geen mededaders gehad bij het decennialange misbruik en de opsluiting van zijn dochter Elisabeth (42) en de door hem verwekte kinderen. Dat zegt Franz Polzer, de baas van de gerechtelijke politie van Neder-Oostenrijk, aan de pers in Zeillern bij Amstetten. Maar uit 'criminele ervaring' valt er niets uit te sluiten.De zes volwassen broers en zussen van Elisabeth hebben evenwel met de misdaad niets te maken. Er zijn ook geen aanwijzingen dat de dader zijn andere kinderen - de echtelijke of de nog in totaal zes overlevenden uit de incestueuze verhouding - seksueel heeft misbruikt.

De Oostenrijkse president Heinz Fischer nam inmiddels de Alpenrepubliek in bescherming tegen kritiek van de buitenlandse pers in verband met de incestzaak. Hij benadrukte dat er zeker niets door en door Oostenrijks is aan deze zaak.

Het Oostenrijkse slachtoffer van een ontvoering Natascha Kampusch (20) kondigde voor de slachtoffers van de incestzaak een schenking van 25.000 euro aan en opende een rekening.

Meer details

De politie bracht meer duidelijkheid in de omstandigheden waaronder het drama kon beëindigd worden. Elisabeth was met haar twee zonen uit de kelderruimte in het ziekenhuis verschenen om haar doodzieke dochter Kerstin (19) te zien. Naar Elisabeth was op dat tijdstip al uitgebreid gezocht omdat enkel de moeder uitsluitsel over de toestand van haar dochter kon geven.

De politie werd op de hoogte gebracht van dat bezoek door een 'vertrouwelijke tip' en pakte aanvankelijk Elisabeth voor het ziekenhuis op. Nadat ze haar verhaal aan de politie had verteld, werd ook Josef Fritzl opgepakt.

Polzer wilde niet zeggen vanwaar de tip afkomstig was. De politie heeft beloofd de naam van de tipgever niet bekend te maken. Alle slachtoffers worden sinds hun vrijlating in een kliniek door artsen en psychologen begeleid. Over de onderzoeksdaden op de plaats van de misdaad zei Polzer: 'De gevangenis sprak duidelijk voor zichzelf'.

Vakanties in Thailand

Elisabeth en drie van haar kinderen waren in de kelderruimte uitgerust met koelkast, fornuis, wasmachine en andere elektrische toestellen. Dat liet hen toe om het ook wekenlang zonder verzorging uit te houden - 'op voorwaarde dat de stroom niet werd onderbroken'. Een nu gepubliceerde videofilm en foto’s tonen bijvoorbeeld dat Fritzl tussendoor ook nog op vakantie ging naar Thailand.

De deur, die naar de geheime kelderruimte leidde, was achter een kast verborgen, die eerst afgebroken moest worden, zei Polzer. De opening zelf was slechts een meter hoog en 60 centimeter breed. Volgens de tot nog toe afgelegde bekentenissen heeft Fritzl zelf de deur met plaatstaal en beton bekleed. Ze was al jaren voorzien van een elektronische veiligheid. Oorspronkelijk had de 24 jaar geleden opgesloten Elisabeth de beschikking over slechts een ruimte. Na de geboorte van haar kinderen werd de gevangenis stelselmatig uitgebreid.

Polzer riep alle vroegere bewoners van het huis aan de Ybbstraße in Amstetten op alle bevindingen na te gaan, die ze de afgelopen decennia hebben ervaren. Openbaar aanklager Gerhard Sedlacek zei over vroegere misdaden van Fritzl in mediaberichten, dat informatie daarover door de Oostenrijkse wet op verjaring is verboden.

Einde gevangenschap

Volgens de politie zijn er aanwijzingen dat de 73-jarige vader de gevangenschap van zijn dochter en zijn drie heimelijke incestkinderen reeds maanden geleden wilde beëindigen. Fritzl heeft zijn dochter met de jaarwisseling 2007/08 een brief aan zijn gezin gedicteerd waarin hij haar liet aankondigen dat ze deze zomer met haar kinderen naar Amstetten wilde terugkeren.

Ziekenhuis

Dr. Berthold Kepplinger van het academisch ziekenhuis Mostviertel Amstetten-Mauer riep de media op de privésfeer van de familie te respecteren. Het gezin, dat zich nu voor de eerste keer in zijn werkelijke samenstelling moet leren kennen, heeft op het terrein van het ziekenhuis een circa 80 vierkante meter grote woning betrokken.

De Oostenrijkse president Fischer zei in de Kleinen Zeitung in Graz van over de toenemende kritiek in buitenlandse media dat geweld een universeel fenomeen is. Internationale media hadden de afgelopen dagen de jongste ontvoeringszaak en de late opheldering - zoals bijvoorbeeld in de zaak Natascha Kampusch - in verband gebracht met de nationale eigenschappen van de Oostenrijkers.

Fritzl ook onder loep in moordzaak

De Oostenrijkse politie zoekt naar eventuele verbanden tussen de moord op een jonge vrouw en Josef Fritzl.

De moord op de 17-jarige Martina Posch, wier lichaam 22 jaar geleden werd gevonden aan de oever van de Opper-Oostenrijkse Mondsee, is nooit opgelost. De vrouw van Fritzl was in dezelfde tijd mede-eigenares van een café en een camping aan de andere kant van het meer. Concrete verbanden zijn er niet tussen de moord en Fritzl, maar de politie zoekt uit of Fritzl een alibi heeft.

WENEN - De 73-jarige Oostenrijker Josef Fritzl, die zijn dochter en enkele van haar kinderen jarenlang opgesloten hield in een kelder, werd in 1967 veroordeeld wegens de verkrachting van een 24-jarige vrouw, zo is vrijdag gebleken. Nog datzelfde jaar zou hij ook hebben geprobeerd een 21-jarige het bos in te sleuren met de bedoeling haar aan te randen, aldus een lokale krant. Volgens de berichten zou de politie ook hebben ontdekt dat er tegen Fritzl verschillende malen een klacht werd ingediend wegens zedenfeiten.

De veroordeling wegens verkrachting stond niet meer op het strafblad van Fritzl aangezien de feiten meer dan veertig jaar oud waren. Het was een zus van Fritzls' echtgenote Rosemarie die beweerde dat het 'incestmonster', veertig jaar geleden veroordeeld werd wegens verkrachting.

'Ik was 16 toen hij werd opgesloten wegens verkrachting en ik vond de feiten weerzinwekkend, zeker gezien het feit dat hij toen al vier kinderen had met mijn zus', aldus de vrouw.

Fritzl zelf weigert intussen mee te werken aan het onderzoek van de politie, die probeert uit te zoeken wat er precies is gebeurd gedurende de 24 jaar dat hij zijn dochter en drie van haar zeven kinderen vasthield.

De slachtoffers, die opgesloten zaten in een geluiddichte kelder in het oosten van Oostenrijk, stellen het naar verluidt 'redelijk goed' sinds hun bevrijding.